Invasieve exoten - uitheemse planten en dieren

Wat is een invasieve exoot?

Exoten zijn plant- en diersoorten die oorspronkelijk niet in Nederland voorkomen. Ze zijn niet op eigen kracht naar Nederland gekomen. Ze liften per ongeluk mee met voertuigen, worden weggegooid in de natuur, ontsnappen uit gevangenschap of worden verhandeld in Nederland.

We noemen exoten invasief als ze een gevaar vormen of nadelig zijn voor de Nederlandse plant- en diersoorten. Voorbeelden van invasieve exoten zijn de Amerikaanse rivierkreeft, Aziatische hoornaar of Reuzenberenklauw. Ze breiden vaak snel uit, omdat er geen of te weinig natuurlijke vijanden zijn.

Waarom zijn invasieve exoten een probleem?

Wereldwijd worden invasieve exoten gezien als een van de belangrijkste bedreigingen voor de biodiversiteit (De verscheidenheid aan leven in een bepaald gebied). Ze kunnen bijvoorbeeld zo snel groeien dat inheemse soorten onvoldoende licht, (nest)ruimte of voedsel overhouden. Daarnaast kunnen ze inheemse dieren of planten opeten, een nieuwe ziekte overbrengen of paren met inheemse soorten waardoor de (kenmerken van) inheemse soorten verdwijnen.

Invasieve exoten kunnen ook  gezondheidsklachten en economische schade veroorzaken. Ze kunnen ziektes overbrengen, gebouwen aantasten, doorstroming van water belemmeren of de stabiliteit van dijken aantasten.

Europese regelgeving

Invasieve exoten zijn in meerdere Europese landen een probleem. Daarom is er sinds 2015 Europese regelgeving die de EU-lidstaten verplicht om maatregelen te nemen tegen invasieve exoten. Deze soorten zijn opgenomen op de Unielijst voor invasieve exoten. De soorten op deze lijst mogen niet worden ingevoerd, verhandeld of worden uitgezet in de vrije natuur. Soorten die toch in de Nederlandse natuur opduiken moeten uit de natuur worden verwijderd. Voor invasieve soorten die al in Nederland zijn gevestigd, geldt dat de schade aan de natuur door deze soorten en de verdere uitbreiding zo veel mogelijk moet worden voorkomen. De Unielijst is dynamisch en wordt regelmatig uitgebreid. Momenteel bevat de Unielijst 114 soorten.

Wie doet wat?

Invasieve exoten zorgen op verschillende manieren voor schade en overlast. Bij wijdverspreide soorten zoals reuzenberenklauw en Aziatische hoornaar hebben verschillende partijen een gezamenlijke verantwoordelijkheid om overlast en schade van deze soorten zo veel mogelijk te beperken. De provincie bestrijdt invasieve soorten bijvoorbeeld als ze een bedreiging vormen voor de biodiversiteit, waterschappen als ze een gevaar vormen voor de waterveiligheid en grondeigenaren als ze overlast ervaren van de soorten op hun eigen grond.

De bestrijding en beheersing van soorten op de Unielijst is voor het grootste deel een taak van de provincie. Deze taak is onderdeel van de natuurtaken die de provincie heeft. Het NVWA en de RVO houden zich bezig met handhaving en preventie van soorten van de Unielijst. Het NVWA houdt onder andere toezicht op de handel in invasieve exoten in Nederland. Bij overtredingen kan het RVO maatregelen nemen, zoals het opleggen van boetes.

Wat doet provincie Noord-Brabant?

De Gedeputeerde Staten hebben eind 2020 het Plan van aanpak invasieve exoten Noord-Brabant vastgesteld  dat in 2025 is herzien. Met dit plan geeft de provincie invulling aan de beheersing en bestrijding van invasieve exoten. Invasieve exoten die niet op de Europese Unielijst staan, maar wel een probleem zijn voor de biodiversiteit (ook wel Brabantse zorgsoorten genoemd) zijn hierin meegenomen. Een voorbeeld hiervan is de beruchte Japanse duizendknoop, die inheemse flora verdringt. De maatregelen uit het plan van aanpak variëren van het geven van voorlichting en openstellen van subsidies tot opdrachtverlening voor gerichte bestrijding.

De provincie zet bij soorten die nog niet wijdverspreid zijn in op een vroegtijdige en permanente verwijdering van invasieve exoten uit de natuurlijke omgeving. Bij wijdverspreide soorten is volledige en permanente verwijdering niet meer mogelijk. Daarom ligt bij die soorten de focus op beheersing om zo aantasting van de biodiversiteit en schade aan inheemse planten en dieren te voorkomen. Dit doen we samen met verschillende gebiedspartners (bijvoorbeeld terrein beherende organisaties, gemeenten en waterschappen).

Wat kun je zelf doen?

Het is vaak makkelijker en goedkoper om een invasieve exoot zo vroeg mogelijk te bestrijden. Daarom is het herkennen en melden van exoten belangrijk. Overheden kunnen zo snel en doelgericht actie ondernemen om de biodiversiteit te beschermen. Heb jij een exoot gezien?

1. Meld wat je ziet via waarneming.nl, de app Obsidentify of via het meldpunt van de zoogdiervereniging. Deze heeft voor specifieke soorten zoals exotische eekhoorns, de wasbeer en muntjak een apart meldpunt.
2. Voorkom dat exoten in de natuur terecht komen. Dit kan op de volgende manieren:
   • Laat nooit (uitheemse) dieren los in de natuur en zorg voor goede huisvesting, zodat jouw dieren niet kunnen ontsnappen.
   • Gooi nooit aquarium- of vijverplanten in openbaar water zoals sloten, beken en vennen. Dit geldt ook voor aquariumdieren zoals vissen, kreeften en slakken.
   • Koop geen invasieve planten en plant ze niet in de tuin of vijver. Op de website Tuin d’r niet in staat welke planten je beter niet in de tuin kunt zetten (en welke alternatieven er zijn).
   • Al een invasieve plant in uw tuin? Voorkom dat de plant zaad of vruchten maakt en knip uitgebloeide delen af.
   • Gooi groenafval nooit in de natuur maar ruim het op in de groenbak. Uitzondering hierop is groenafval met Aziatische duizendknopen, deze moet je in de restafvalbak doen.

Ga niet zomaar zelf aan de slag, maar vraag experts om raad! Bijvoorbeeld via het Kennisnetwerk invasieve exoten of Floron.