Wat is transportschaarste op het elektriciteitsnet?
Voorheen kwam alle elektriciteit vanuit grote elektriciteitscentrales. Die elektriciteit ging via een net van hoogspanningskabels naar schakelkasten en van daaruit ging de elektriciteit met dunne kabels door heel Nederland om uiteindelijk uit te komen in de meterkast bij particuliere woningen, bedrijven, enz. In Brabant wordt het elektriciteitssysteem beheerd door TenneT en Enexis. Tegenwoordig komt elektriciteit niet enkel uit die grote centrales, maar wordt het ook decentraal opgewekt via onder andere windmolens en zonnepanelen. Een aantal ontwikkelingen zorgen ervoor dat het bestaande elektriciteitsnetwerk onder druk komt te staan:
- Er wordt steeds meer duurzame elektriciteit opgewekt via wind en zon. Die opwek aan elektriciteit is groter, dan de beschikbare capaciteit op hoogspanningsstations. Daarnaast liggen deze stations vaak op een ongunstige plek, waardoor bijvoorbeeld windmolens of zonnepanelen niet kunnen worden aangesloten op zo’n station.
- Duurzame elektriciteit uit wind en zon is afhankelijk van het weer (wanneer het waait en/of de zon schijnt). Hierdoor is de aanvoer van elektriciteit op het elektriciteitsnet niet gelijkmatig: soms wordt er heel veel elektriciteit geleverd en soms heel weinig. Met name de pieken van opgewekte energie leiden tot problemen. Het elektriciteitsnet is niet berekend op deze piekbelasting en dat leidt ertoe dat de opwek tijdelijk wordt afgeremd.
- Naast dit lastiger te beheersen aanbod van elektriciteit, stijgt ook de vraag naar elektriciteit. Bijvoorbeeld door de toename van elektrische auto’s, warmtepompen, elektrisch verwarmen, computers etc., de zogenaamde elektrificering van de samenleving. Een ontwikkeling die de komende jaren alleen maar verder zal toenemen. Door deze toename kan de netbeheerder niet op tijd reageren op verzoek om uitbreiding.
Het elektriciteitsnet staat steeds meer onder druk. Men zegt ook wel dat het net vol raakt en er transportschaarste ontstaat: het net is niet meer overal voldoende uitgerust om de (steeds meer decentraal opgewekte) elektriciteit te transporteren naar de gebruikers. Er is daarom behoefte aan een verandering van het net: dunnere kabels moeten worden vervangen door dikke kabels, er moeten extra kabels worden neergelegd en schakelstations worden toegevoegd en verzwaard. Daarnaast is er behoefte aan opslagcapaciteit om tijdelijke overschotten van elektriciteit op te slaan voor periodes van schaarste.
Kan het elektriciteitsnet dan niet gewoon worden aangepast?
De netbeheerder is al bezig met verzwaren en uitbreiden, maar kan het tempo niet bijhouden. De huidige kaders en regels, financiële middelen en menskracht zijn te beperkt. Deze zogenoemde transportschaarste leidt tot aanzienlijke problemen. Het beïnvloedt de snelheid van en het draagvlak voor de energietransitie. Ook heeft het grote gevolgen voor economie, mobiliteit en ruimtelijke ontwikkeling.
In juni 2022 is het elektriciteitsnet in de provincies Noord-Brabant en Limburg door TenneT op slot gezet. Daardoor was het voor grootverbruikers, zoals bedrijventerreinen en grote opwekinitiatieven (bv. velden met zonnepanelen), niet meer mogelijk om een aansluiting op het net te krijgen.
Werkgroepen transportschaarste
Het aanpassen van kaders en regels, het versterken van de samenwerking tussen overheden en netbeheerders, het vergroten van financiële middelen en de inzet van menskracht is niet eenvoudig en kost veel tijd. Het gaat om oplossingen op zowel korte als lange termijn.
Speciaal coördinator transportschaarste Brabant en Limburg
Het Rijk heeft samen met de provincies Limburg en Noord-Brabant, Ben Voorhorst aangesteld als speciaal coördinator transportschaarste voor de beide provincies. Met de betrokken partijen (EZK, ACM, provincie Noord-Brabant, provincie Limburg, TenneT, Enexis en gemeenten) pakt de coördinator niet alleen de uitdaging op om zo snel mogelijk meer ruimte op het net te creëren, maar doet hij ook voorstellen om transportschaarste zo veel mogelijk te voorkomen. Langs 4 verschillende sporen wordt hieraan gewerkt:
- Slimmer en optimaler gebruik van het net;
- Versnellen realisatie netuitbreidingen;
- Voorspellen en programmeren;
- Communicatie en educatie.
Met onder andere de opgehaalde inzichten en ervaringen uit deze 4 sporen, samen met ervaringen uit een taskforce (werkgroep) voor de regio Amsterdam, wordt vanuit een landelijke taskforce (werkgroep) eind dit jaar een Landelijk Actieprogramma Netcongestie opgesteld.
Regionale taskforce
De gezamenlijke opdracht aan Ben Voorhorst loopt tot eind 2022. De in gang gezette werksporen (inclusief de opgedane kennis en ervaringen) worden voortgezet door de Brabantse Taskforce Transportschaarste: een samenwerking tussen provincie, Enexis, Tennet, RES-regio’s en andere partijen.
Daarbij richt de werkgroep zich op 5 onderdelen:
- Informatie en gegevens inzichtelijk maken;
- Snelle oplossingen die op korte termijn helpen;
- Kennis met elkaar delen en communiceren over de problemen;
- Manier waarop dingen geregeld worden vaststellen;
- Lokale hulp en ondersteuning.
Naast deze werksporen, zal vanuit de regionale taskforce ook de relatie worden gelegd met acties en werkzaamheden voor de (middel)lange termijn zoals het opstellen van een provinciaal Meerjaren Investeringsplan Energie en Klimaat (pMIEK) en mogelijk toekomstige ruimtelijke reserveringen voor energie infrastructuur.