Procedure benoeming burgemeester
Hieronder wordt de wettelijke procedure rond de benoeming van een burgemeester beschreven.
Meer informatie vindt u terug in de circulaire ‘benoeming, klankbordgesprekken en herbenoeming burgemeesters’ en de handreiking “benoemingsproces burgemeesters”. Naast de benoemingsprocedure wordt in de circulaire en de handreiking ook nog kort ingegaan op de herbenoeming van burgemeesters, het waarnemerschap van het burgemeestersambt en het voeren van functioneringsgesprekken met de burgemeester.
Circulaire benoeming, klankbordgesprekken en herbenoeming burgemeester
Handreiking burgemeesters: Benoeming, herbenoeming, klankbordgesprekken en afscheid
Algemeen
Aan de benoeming van een burgemeester gaat een uitgebreide procedure vooraf, die wordt geleid door de commissaris van de Koning. De gemeenteraad speelt daarbij uiteraard een belangrijke rol, onder andere bij het opstellen van het profiel van de burgemeester en het doen van de aanbeveling. Benoeming gebeurt door de Kroon voor een periode van zes jaar, het Koninklijk Besluit wordt getekend door de Koning en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Na gemiddeld 8 maanden wordt de nieuwe burgemeester geïnstalleerd en door de commissaris van de Koning beëdigd.
Profielschetsvergadering
De gemeenteraad stelt aan het begin van de procedure een profielschets vast. In een bijzondere, openbare raadsvergadering, de zogeheten profielschetsvergadering, wordt een toelichting gegeven op de profielschets en de totstandkoming daarvan, waarna de profielschets wordt overhandigd aan de commissaris van de Koning. Vervolgens reageert de commissaris op de profielschets en geeft hij een toelichting op de procedure.
Openstelling van de vacature
Een week na de profielschetsvergadering wordt de vacature in de Staatscourant opengesteld en op de website van het Ministerie van BZK gepubliceerd. Een openstelling van 3 weken is gebruikelijk.
Belangstellenden kunnen nadere informatie opvragen, zoals de profielschets en de notulen van de betreffende profielschetsvergadering. Dit kan per mail via burgemeestersaangelegenheden@brabant.nl en via het in de vacaturetekst opgenomen telefoonnummer.
Sollicitatie
De sollicitatiebrief richt men aan Zijne Majesteit de Koning, maar wordt verstuurd naar de commissaris van de Koning in de provincie Noord-Brabant, Postbus 90151, 5200 MC ’s-Hertogenbosch. Het wordt op prijs gesteld als sollicitanten een recente (digitale) (pas)foto bij de brief voegen. Op de envelop moeten de woorden “Kabinet” en “Vertrouwelijk” worden vermeld.
Vertrouwenscommissie en geheimhoudingsplicht
De raad formeert uit haar midden de Vertrouwenscommissie, die de taak krijgt om zich een oordeel te vormen over de kandidaten en aan de raad een advies uit te brengen over de te benoemen burgemeester. De leden van de Vertrouwenscommissie zijn meestal de fractievoorzitters en een van de wethouders wordt in de regel als adviseur van de Vertrouwenscommissie benoemd, maar heeft geen stemrecht. Dat geldt eveneens voor de griffier die als secretaris van de Vertrouwenscommissie fungeert en voor de gemeentesecretaris die in de regel als plaatsvervanger van de griffier meedraait in de Vertrouwenscommissie. De raad stelt een verordening vast waarin de taak, de samenstelling en de werkwijze van de Vertrouwenscommissie wordt beschreven.
Voor de procedure geldt conform artikel 61c van de Gemeentewet een geheimhoudingsplicht. De belangrijkste reden hiervoor is dat kandidaten vrij zijn om te solliciteren, zonder dat hun naam naar buiten komt. Dat laatste kan in dergelijke bestuurlijke functies namelijk vervelende consequenties hebben.
Selectieproces kandidaten
Na het sluiten van de sollicitatietermijn nodigt de commissaris van de Koning sollicitanten uit voor een gesprek, tenzij er in de afgelopen 2 jaar al een gesprek in het kader van een procedure heeft plaatsgevonden of als het CV echt niet aansluit op de vacature. De eerste gesprekken met de sollicitanten vinden plaats met de (plaatsvervangend) kabinetschef, in de meeste gevallen gevolgd door een gesprek met de commissaris van de Koning.
Wanneer alle gesprekken hebben plaatsgevonden ontvangt de commissaris van de Koning de Vertrouwenscommissie in het provinciehuis. In Noord-Brabant maakt de commissaris geen gebruik van de mogelijkheid die de wet in deze procedure biedt om een selectie te maken uit de sollicitanten en deze voor te leggen aan de Vertrouwenscommissie. De Vertrouwenscommissie krijgt derhalve inzage in de brieven en CV’s van álle sollicitanten. Als de leden van de Vertrouwenscommissie zich een oordeel hebben gevormd over de kandidaten, sluiten de commissaris en de (plaatsvervangend) kabinetschef aan bij het gezelschap. Alle kandidaten worden besproken en in gezamenlijkheid wordt de selectie bepaald. Als een kandidaat volgens de commissaris echt niet benoembaar is, dan zal deze kandidaat geen onderdeel worden van deze selectie.
Als de selectie is bepaald, krijgt de Vertrouwenscommissie een selectiedossier mee met de sollicitatiebrieven en CV’s van de geselecteerde kandidaten. De commissaris zal vervolgens alle kandidaten schriftelijk berichten of zij al dan niet tot de selectie behoren. Alle volgende contacten met de geselecteerde kandidaten verlopen via de Vertrouwenscommissie.
Gesprekken met kandidaten
De Vertrouwenscommissie voert vervolgens gesprekken met de geselecteerde kandidaten. Het is gebruikelijk om met de beste kandidaten een tweede gesprek te voeren, eventueel gevolgd door een assessment. Indien een assessment onderdeel uitmaakt van de procedure, dan moet dit vooraf in vacaturetekst hebben gestaan.
Na iedere gespreksronde wordt de commissaris van de Koning via de (plaatsvervangend) kabinetschef geïnformeerd over het verloop van de selectie en over de concept-aanbeveling van de Vertrouwenscommissie.
Voordracht
De Vertrouwenscommissie brengt advies uit aan de gemeenteraad en laatstgenoemde kiest uiteindelijk twee kandidaten, die zij in voorkeursvolgorde aanbevelen voor het burgemeesterschap in de betreffende gemeente. Dit besluit heet de aanbeveling en dient in beslotenheid, schriftelijk en onder strikte geheimhouding te worden genomen. Alleen de naam van de eerste kandidaat op de aanbeveling mag vervolgens in de openbaarheid worden genoemd, de naam van de tweede kandidaat blijft geheim.
Benoemingsbesluit
De gemeenteraad stuurt de aanbeveling naar de minister van BZK. De commissaris van de Koning stuurt zijn bevindingen over de inhoud en het verloop van de procedure door aan de minister van BZK. Voorafgaand aan de voordracht zal de voor te dragen kandidaat door de minister van BZK worden gescreend. De screening zal bestaan uit naslag bij de AIVD en fiscaal onderzoek bij de Belastingdienst.
De minister van BZK nodigt de kandidaat die als eerste op de aanbeveling van de gemeenteraad staat uit voor een gesprek en doet vervolgens een voordracht tot benoeming aan Zijne Majesteit de Koning. Na ondertekening van het Koninklijk besluit door de Koning en contraseign door de minister is het besluit definitief. Bij een grote gemeente (met meer dan 50.000 inwoners) legt de minister het Koninklijk Besluit in concept eerst aan het Kabinet voor. Hoewel het zeer ongebruikelijk is, bestaat de mogelijkheid dat de minister(raad) afwijkt van de aanbeveling en de tweede kandidaat op de aanbeveling benoemd.
Installatievergadering
Na het Koninklijk Besluit wordt de nieuwe burgemeester door de commissaris van de Koning beëdigd en door de gemeenteraad geïnstalleerd. Dit vindt plaats in een bijzondere, openbare raadsvergadering in de betreffende gemeente. Bij de beëdiging legt de nieuwe burgemeester de eed of de verklaring en belofte af, bij de installatie wordt de ambtsketen omgehangen en de voorzittershamer overhandigd.
Hiermee is de benoemingsprocedure formeel afgerond en heeft de gemeente een nieuwe, kroonbenoemde burgemeester.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Herbenoeming
Na iedere periode van 6 jaar kan een burgemeester worden herbenoemd, het aantal ambtstermijnen is niet aan een maximum gebonden. Bij het bereiken van de leeftijd van 70 jaar krijgen burgemeesters van rechtswege ontslag.
Aan een herbenoeming gaat een procedure vooraf, die ongeveer 8 maanden van tevoren wordt gestart. Het herbenoemingsproces begint met een gesprek tussen de burgemeester en de commissaris van de Koning over de vraag of de burgemeester voor herbenoeming in aanmerking wil komen. Als de burgemeester aangeeft in aanmerking te willen komen voor herbenoeming, dan wordt de herbenoemingsprocedure gestart. Als de burgemeester niet voor herbenoeming in aanmerking wil komen, dan volgt eervol ontslag bij het einde van de ambtstermijn en wordt in principe de procedure voor een nieuwe, kroonbenoemde burgemeester gestart.
Als de burgemeester wel wil worden herbenoemd, dan wordt door de raad een Vertrouwenscommissie uit haar midden samengesteld, een en ander wordt vastgelegd in een verordening.
De Vertrouwenscommissie vormt zich in het kader van de herbenoeming een oordeel over het functioneren van de burgemeester en doet dit in de vorm van een aanbeveling aan de raad inzake de herbenoeming. Uitgangspunt bij herbenoeming is ‘herbenoemen, tenzij….’. Een raad kan niet besluiten tot niet-herbenoemen, zonder dat daar een goed onderbouwde redenering onder ligt, gebaseerd op de verslagen van eerdere functioneringsgesprekken tussen de raad en de burgemeester. Mocht dit spelen, dan zal er altijd overleg zijn tussen de Vertrouwenscommissie en de commissaris van de Koning.
De commissaris van de Koning ziet toe op de kwaliteit van het herbenoemingsproces, pleegt zo nodig overleg met betrokkenen en brengt advies uit aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties over de aanbeveling van de gemeenteraad.
De herbenoeming vindt plaats bij Koninklijk Besluit. Als laatste formele stap legt de burgemeester de eed of de verklaring en belofte af ten overstaan van de commissaris van de Koning in het provinciehuis.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Waarnemend burgemeester
Als een gemeente geen burgemeester meer heeft, bijvoorbeeld door ziekte, overlijden of vertrek, dan heeft de commissaris van de Koning de bevoegdheid om een waarnemend burgemeester te benoemen conform artikel 78 Gemeentewet.
In veel gevallen duurt de waarneming tot de zieke burgemeester is hersteld of tot er een nieuwe, kroonbenoemde burgemeester start. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen worden voor een periode van ongeveer 10 maanden geen nieuwe procedures gestart en kan de waarneming langer duren.
Het komt ook voor dat de benoeming van een waarnemend burgemeester voor een langere periode geldt, bijvoorbeeld als er onzekerheid is over de bestuurlijke toekomst van de gemeente, wanneer er wordt nagedacht over een gemeentelijke herindeling of als er reeds een besluit is genomen over herindeling. In deze gevallen gaat het al gauw om een periode van enkele jaren.
Voordat de commissaris een waarnemend burgemeester benoemt, wordt de gemeenteraad gevraagd wat zij van de waarnemend burgemeester verwachten en wat hun wensen zijn en informeert de commissaris de minister van BZK over de voorgenomen benoeming.
De fractievoorzitters uit de gemeenteraad en vaak ook een of meer wethouders, de griffier en de secretaris worden voor een waarnemersoverleg uitgenodigd op het provinciehuis. De commissaris stelt de door hem, op basis van de door de gemeente aangeleverde wensen, geselecteerde kandidaat aan hen voor. Tenzij er vanuit de gemeenteraad zwaarwegende redenen worden aangedragen om het niet te doen, gaat de commissaris van de Koning over tot benoeming en beëdiging van de waarnemend burgemeester.